Beyin Hatalarından Nasıl Öğrenir?

147

Herkes hata yapar ve yapılan hatalar, beynin ne yaptığını ayarlaması ve öğrenmesi için büyük bir fırsattır. Beynin hataları nasıl algıladığını ve bunlarla nasıl başa çıktığını incelemek için araştırmacılar, beyin aktivitesini ölçebilen sensörlerle donatılmış kapaklar kullanmışlardır. Araştırmacıların bu yöntemi kullanarak buldukları bir şey, bir kişi hata yaptığında beynin belirli bir tür beyin aktivitesi yaratmasıdır. Hatayla ilişkili olumsuzluk veya ERN adı verilen bu etkinlik, neredeyse hatanın yapıldığı anda gerçekleşir. Sanki beyin bir saniyenin çok küçük bir bölümünde, kişi hata yaptığının farkında bile olmadan faaliyete geçer. Bu yazıda beynin hatalar karşısında nasıl çalıştığını, öğrenmesine katkısı ve beynin ERN etkinliği hakkında bilgiler bulunmaktadır.

Hata Yapmak

Hata yapmak kişinin kendisi kötü hissetmesine neden olur. Mesela bir kişi dart tahtasını ıskaladığında hissettiği ani sinir bozucu sarsıntı veya bir testte aldığı kötü not karşısındaki utancı örnek gösterilebilir. Bu duygular can sıkıcı veya acı verici olabilir, ancak gelecekte başarılı olmayı sağlamak için beynin yaptıklarının bir parçasıdır.

Hata yapmak, vahşi doğada yaşanılan dönemde, avcılarından kaçanlar için yaralanma veya ölüm anlamına gelebilirdi. O dönemin insanlarının beyinleri, insan ırkının hayatta kalabilmesi için onların hatalarından ders almalarına yardımcı olmalıydı. Beynin önemli bir işlevi, geleceği tahmin etmeye çalışmaktır. Bu, aynı hataları yapmaktan kaçınmak için gelecekte kişinin eylemlerini nasıl değiştirebileceğini içerir. Beynin hataları nasıl algıladığını ve bunlarla nasıl başa çıktığını anlamak, beynin nasıl çalıştığını ve nasıl öğrendiğini anlamak için önemlidir.

Örnek vermek gerekirse kişinin futbol oynadığını ve serbest vuruş yapmak üzere olduğunu düşünelim. Amacı kelimenin tam anlamıyla bir gol atmaktır. Durumu değerlendirir ve bir eylem planı seçer. Diyelim ki rakip takım bir duvar kurdu, böylece topu oyuncuların etrafından dolaşarak kaleye gitmeye karar verdi. Ama top kale direğine çarpıp yön değiştirdi.
Bu örnekte, hatanın nedeni yanlış bir tahmindir. Topa vurma şeklinin bir gol atmayla sonuçlanacağını tahmin edildi, ama sürpriz bir şekilde bunun yerine kale direğine çarptı! Başka bir deyişle, olacağı düşünülen hedeflenen şey aslında gerçekleşmedi. Kişi gol atılamadığı için hayal kırıklığına uğramış olsa da, bu olay çok önemli bir ders vermektedir. Bir dahaki sefere topa daha fazla spin atılması gerektiği öğrenilmesi gereken derslerden biridir mesela. Bu tür öğrenme deneyimleri sayesinde, sonunda gol atana kadar vuruşta ince ayar yapılmaktadır.

Beyin Hatalarla Nasıl Başa Çıkar?

Beyin hücreleri elektrik kullanarak birbirleriyle iletişim kurar. Bu elektriksel aktivitenin bir kısmı beyin hücrelerinden başın dışına taşınır. Yol boyunca beyin dokusundan, kafatasından ve ciltten geçer. Elektrot adı verilen özel sensörlü kapaklar kullanılarak bu aktiviteyi kayıt altına almak mümkündür ve bu yönteme elektroensefalografi (EEG) denir. EEG, insanlar farklı görevleri yerine getirirken beyin aktivitesinin incelenmesini sağlar. Beyin, kişi uyurken bile çalışmayı asla durdurmaz ve bu nedenle sürekli olarak bu elektriksel aktiviteyi üretir. Bu elektriksel beyin dalgalarındaki modellere bakarak beyinde neler olup bittiğine dair çok şey öğrenmek mümkündür. Kişinin uyanıklık, uyuma, stresli veya odaklanmış mı olduğu görülebilir.

Yapılan bir laboratuvar çalışmasında, katılımcıya çok fazla hata yapması zorunlu olan çok zor bir görev vererek hatalarla ilgili beyin aktivitesini incelenmiştir. Örneğin, ekranın ortasında bir sol veya sağ ok gösterildiğinde, ancak ok diğer yönü işaret eden birçok dikkat dağıtıcı okla çevrelenmişken, kişiden klavyedeki belirli bir tuşa hızlıca basması istenmiştir. Kişi bir hata yaptığında, özel bir beyin aktivitesi modeli ortaya çıkmıştır. Bu başın tepesinde en güçlü olan keskin, negatif bir elektriksel aktivitedir. Bu elektriksel aktivite negatif yüklü olduğundan ve hata yapmakla ilişkilendirildiğinden, buna hataya bağlı negatiflik denir.

ERN’nin, singulat korteks adı verilen beynin ön kısmının derinliklerinde bir beyin bölgesinden geldiği düşünülmektedir. Ve kişinin dikkatini yeni hatalar yapma olasılığını azaltmak için odaklamaktadır. ERN ile ilgili ilginç bir şey, bir hata yaptıktan sonra ne kadar hızlı gerçekleştiğidir. O kadar hızlı ki, aslında, kişi hatasının farkına varmadan önce gerçekleşir. ERN genellikle bir hata yapıldıktan sonra 100 ms’den (saniyenin 1/1.000’i) sonra meydana gelmez. ERN, hemen hemen hatanın kendisiyle aynı anda ortaya çıkabilir. Bunun aksine, en az 200 ms sonrasına kadar kişi hata yaptığının farkında olmaz yani beyni kişiden önce kişinin hatasını bilir.

Ve aslında, bilim adamları bunun tam olarak ne olduğunu tam olarak bilmemektedirler ve araştırmaya devam etmektedirler. Singulat korteks, gerçek eylemleri yapmak istenilen veya başarılması gereken şeyle karşılaştırır ve daha sonra ERN bilinçli olarak kişinin gerçek eylemi ile beklediği sonucun eşleşmediğini işaret eder. Dolayısıyla ERN bu hatayı veya uyumsuzluğu kişinin dikkatine sunar. Hata pozitifliği, bilim adamlarının kişinin hata yapma bilincinde yer aldığına inandıkları bir elektrik sinyalidir.

Hatalar Öğrenmeye Nasıl Yardımcı Olur?

Pek çok bilimsel araştırma, bir hata yaptıktan sonra, sonraki turda beynin daha yavaş yanıt verdiğini bulmuşlardır. Bunun nedeni, beynin aynı hatayı tekrar yapmaktan kaçınmak için kendine daha fazla zaman tanımaya çalışması olabilir. Bir hatadan sonra ERN ne kadar güçlüyse, sonraki turdaki yanıt o kadar yavaş olmaktadır. Bazı insanların diğerlerinden daha büyük bir ERN’si vardır. Bu, bu insanların hata yapmaya daha duyarlı oldukları ve hatalarından daha çok şey öğrendikleri anlamına gelebilir ve bazı çalışmalar bu fikri destekliyor gibi görünmektedir.

Örneğin, Hirsh ve Inzlicht, daha güçlü bir ERN’nin daha iyi okul performansı ile ilişkili olduğunu tespit etmişlerdir. Araştırmacılar, çalışmalarında üniversite öğrencilerinin beyin aktivitesini ölçmüşler ve daha büyük ERN’ye sahip öğrencilerin de daha iyi notlara sahip olma eğiliminde olduklarını tespit etmişlerdir. Ancak güçlü bir ERN’ye sahip olmak her zaman iyi bir şey değildir. Daha kaygılı insanlar daha güçlü ERN’lere sahip olma eğilimindedir ve hatalara karşı çok güçlü beyin tepkileri, gelişmiş odaktan ziyade artan dikkat dağınıklığı ile ilişkilidir. Eğer ERN beynin tepki verdiğini ve hatalara tepki verdiğini gösteriyorsa, o zaman gerçekten güçlü bir ERN, beynin gereğinden fazla hata yaparak daha fazla üzgün ve alarma geçmesi olabilir.

Yaş İlerledikçe Hata Sinyalleri Nasıl Değişir?

Çocukluk ve ergenlik döneminde, vücut birçok fiziksel değişimden geçer, ancak aynı zamanda nasıl düşündüğü, hissettiği, davrandığı ve motivasyonlarında da birçok değişiklik oluşur. Hayatta karşılaşılan daha büyük sorumluluklar ve beklentilerle birlikte bu değişiklikler, ihtiyaç duyulan sosyal ve akademik becerileri öğrenmek için tekrar tekrar deneme yanılma gerektirmektedir.

Çalışmalar, ERN’nin yaşla birlikte değiştiğini, yetişkinlerin ve daha yaşlı gençlerin çocuklara kıyasla daha güçlü ERN sinyallerine sahip olduğunu göstermektedir. ERN’nin çocukluk ve ergenlik döneminde gücünün artması muhtemelen beynin gelişimiyle ilgilidir. Beynin farklı bölümleri farklı hızlarda gelişir. Bazı beyin bölgeleri geç çocukluk döneminde tamamen olgunlaşırken, diğerleri yetişkinliğe doğru gelişmeye devam eder. ERN’yi üreten singulat korteks, 20’li yılların sonlarına kadar gelişmeyi durdurmaz. Diğer bir deyişle, hatalardan öğrenmek için önemli olan beynin bir kısmının gelişmesi, beynin diğer birçok kısmına kıyasla gerçekten çok uzun zaman alır.

Hatalar yapmak bazen can sıkıcı ve sinir bozucu olabilir. Bununla birlikte, hatalardan ders almak çok önemlidir, böylece yanıtlar düzeltebilir ve bir dahaki sefere aynı hatalar yapılmaz. Beyin, hatalara karşı çok hassastır ve hata yapıldığında, ERN adı verilen belirli bir elektriksel aktivite üretir. Bu hata sinyali kişinin hata yaptığı zaman, daha farkına bile varmadan oluşur ve yaşlandıkça daha güçlü hale gelir. Ayrıca güçlü ERN etkinliğine sahip olan kişilerin okulda, üniversitede, işte daha iyi performans gösterdiği tespit edilmiştir. Beynin hatalara nasıl tepki verdiğine dair hala bilinmeyen çok şey vardır. ERN hakkında daha fazla araştırma yapmak, bu gizemlerin bazılarını çözmeye yardımcı olabilir.

Kaynakça:
https://www.webmd.com/brain/news/20071206/how-the-brain-learns-from-mistakes
http://sciencemission.com/site/index.php?page=news&type=view&id=health-science%2Fhow-the-brain-learns
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/frym.2020.00080

Cevap bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.

Bu web sitesi deneyiminizi geliştirmek için çerezleri kullanır. Bununla iyi olduğunuzu varsayacağız, ancak isterseniz vazgeçebilirsiniz. Kabul Etmek Daha fazla oku